|
|
Charakterystyka obszaru
Jest takie miejsce na polskiej ziemi gdzie króluje wiatr, piasek, las i bagna. Wędrujące góry z piasku, przemieszczające się o kilka metrów w ciągu roku, oddzielające morze od jezior. Mroczne dzikie lasy, bagna, torfowiska, niezliczone roje owadów, ssaków, ptaków. Ślady po ludzkich osadach, wspomnienia o kopaniu torfu, klumpach i Czarnym Weselu. Kraina piękna, dzika i nieprzystępna. To Wybrzeże Słowińskie specjalny obszar ochrony siedlisk w ramach europejskiej sieci Natura 2000.
Położenie
Region Pobrzeży Południowobałtyckich to szeroki na kilkanaście kilometrów pas położony wzdłuż południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego. Rozciąga się on od Zatoki Kilońskiej po Zalew Wiślany. Ukształtowanie tego terenu związane jest z powstawaniem Bałtyku, epoką lodowcową i działalnością lodowca skandynawskiego, który przytransportował na północ Polski rozkruszony materiał skalny, obecnie tworzący morenowe wzgórza.
Pobrzeże Południowobałtyckie jest terenem bardzo atrakcyjnym zarówno pod względem przyrodniczym, jak i turystycznym. W granicach regionu utworzono dwa nadmorskie parki narodowe, pięć parków krajobrazowych oraz kilkadziesiąt rezerwatów przyrody.
Krajobrazy nadmorskie dzielą się na: krajobrazy wydmowe, krajobrazy deltowe, krajobrazy jeziorno-bagienne oraz krajobrazy wysoczyznowe. Poza krajobrazami nadmorskimi region obejmuje również pocięte siecią pradolin równiny morenowe położone poniżej 100 m n.p.m. na których występują nieliczne wzgórza.
Najbardziej typowy krajobraz wydmowy występuje w środkowej części wybrzeża. Powstanie wydm nadmorskich związane jest w głównej mierze z działalnością wiatrów, czyli z transportem eolicznym i osadzaniem materiału piaszczystego. Rozwój wydm nadmorskich możliwy jest na akumulacyjnym odcinku brzegu, gdzie morze nanosi piasek formując plażę i wały brzegowe, a wiatr przewiewa piasek na zaplecze plaż. Tam tzw. roślinność pionierska: halofity i psammofity zatrzymują piasek tworząc pierwsze akumulacyjne formy eoliczne powstałe w wyniku transportu i depozycji osadu przez wiatr. Te pierwsze formy nazywane są wydmami cieniami, gdy powstają za przeszkodą na której wytraca prędkość wiatr lub wydmami embrionalnym, jeśli tworzą się wokół utrwalającej je kępy roślinności. Formy te mogą mieć od kilku centymetrów wysokości do nawet 1,5 metra. Wydmy przenoszone po ziarenku podmuchami wiatru wędrują z szybkością 3 - 10 m rocznie zasypując wszystko co stanie im na drodze. W rekordowych latach, przy silnych, jednostajnych wiatrach, osiągają nawet zawrotną szybkość 20 m na rok. W XVI w. ruchome wydmy tak zagrażały nadbałtyckiemu osiedlu Łeba, że mieszkańcy musieli przesunąć zabudowania o kilka km na zachód, poza obszar zagrożony wędrowaniem wydm. Obecnie teren dawnego miasta jest całkowicie zasypany piaskiem, a wydmy atakują kolejne fragmenty lasu. Ruch wydm ustaje w momencie pojawienia się na nich utwierdzającej roślinności. Nieustanna akumulacja powoduje ponadto rozwój roślinności, która do swojego wzrostu potrzebuje stałego zasypywania przez piasek. Roślinność ta utrwala formy na coraz to większych powierzchniach. Wreszcie formy te mogą łączyć się doprowadzając do powstania ciągłego wału wydmowego na plaży górnej. Powstaje wtedy wydma przednia - pierwszy od strony morza wał wydmowy. Okresowe sztormy mogą niszczyć rzeźbę eoliczną powodując powstawanie wydm z podcięciem abrazyjnym. Jednak dalszy przyrost brzegu powoduje odbudowę wału, jego dalszą rozbudowę i dalszy rozwój plaży. Ciągły przyrost brzegu i wzrost szerokości plaż powoduje rozwój roślinności na przedpolu wydmy na plaży górnej. Rozrastając się roślinność ta zatrzymuje coraz więcej osadu tak, że na wydmę przednią trafia go coraz mniej. W ten sposób akumulacja na wydmie przedniej powoli zamiera, a na przedpolu wydmy powstają ponownie zaczątki nowej wydmy przedniej. Przy dalszej akumulacji i przyroście brzegu powstają coraz to nowe wały wydmowe położone względem siebie równolegle. Na wydmy te wraz z upływem czasu i ustawania procesów eolicznych wkracza roślinność kolejnych faz sukcesji utrwalając rzeźbę i piasek budujący grzbiety. Tak więc na brzegach, gdzie występuje wiele wydm równolegle położonych względem siebie lub linii brzegowej występuje, bądź występował proces akumulacji i przyrostu brzegu. W ten sposób formowane są mierzeje - akumulacyjne makroformy wybrzeża - bariery piaszczyste odcinające zatoki od otwartego morza.
Krajobraz jeziorno-bagienny występuje w kilku miejscach wybrzeża. Do najbardziej znanych jego przykładów należą zarastające jeziora okolic Łeby. Ich wiek liczy sobie, podobnie jak wspomnianych wcześniej Żuław Wiślanych sięga ok. 6 tys. lat. Stanowiły one wtedy jedną z zatok bałtyckich o wysokich brzegach zbudowanych z polodowcowych, morenowych wzgórz. Wzgórza te pozostawiła działalność związana z lodowcem skandynawskim. Lodowiec pozostawił także znaczne ilości rozdrobnionego materiału skalnego. Na skutek działania fal morskich, silnego wiatru, prądów morskich oraz piasku, zaczął się tworzyć wąski, piaszczysty półwysep izolujący zatokę od pełnego morza. Stopniowo przyrastał coraz bardziej, aż utworzyła się mierzeja łącząca oba brzegi zatoki i odcinająca ją od morza. Między mierzeją a brzegami zatoki powstało rozległe, płytkie jezioro, które na skutek stałego dopływu wody i materii organicznej z rzek wysłodziło się, zamuliło i stopniowo zaczęło zarastać. Kolejnym etapem, powstałym na skutek nanoszenia materiału z lądu i zarastania roślinnością, było podzielenie się zbiornika na kilka mniejszych. W ten sposób powstały bardzo płytkie, muliste, otoczone trzcinami i oczeretem przymorskie jeziora. Brzegi jezior są płaskie, równinne, często zabagnione. Z reguły w pobliżu znajdują się tereny podmokłe i bagienne, na które można zapuszczać się tylko, gdy skuje je lodem ostry mróz. Przykładami takich jezior są np. jez. Gardno i Łebsko. W ciągu ostatnich 60 lat powierzchnia jez. Łebsko zmniejszyła się o ok. 400 ha.
Wybrzeże Słowińskie leży w pasie pobrzeży południowobałtyckich. Stanowi północną część Pobrzeża Koszalińskiego, ciągnie się od ujścia Parsęty po Kępę Swarzewską. Odznacza się urozmaiconym ukształtowaniem powierzchni powstałym przede wszystkim pod wpływem zlodowacenia bałtyckiego i działalności morza. Elementy rzeźby glacjalnej są stosunkowo słabo zarysowane, a reprezentują je m.in. moreny czołowe. Typowym elementem krajobrazu nadmorskiego są rozległe piaszczyste plaże, wydmy, których wysokość dochodzi do 54 m., a także płytkie jeziora przybrzeżne (Jezioro Jamno, Jezior Gardno, Jezioro Łebsko), które są dawnymi zatokami morskimi odciętymi od Bałtyku przez mierzeje. Wybrzeże Słowińskie przecinają w poprzek liczne, krótkie, zasobne w wodę rzeki, spływające do Bałtyku lub jezior przybrzeżnych ze wzgórz morenowych Pojezierza Drawskiego i Pojezierza Kaszubskiego (Parsęta, Wieprz, Słupia, Łupawa, Łeba). Największymi jeziorami są Łebsko i Gardno. Typowymi glebami na tym terenie są gleby brunatne i płowe oraz występujące na terenach podmokłych gleby bagienne
Wartość szczególna
Wybrzeże Słowińskie to unikalny w skali Polski i Europy obszar w wyjątkowych walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Na stosunkowo niewielkiej przestrzeni występują diametralnie różne ekosystemy - jeziora, morze, rzeka, wydmy, torfowiska, lasy i łąki. To miejsce gniazdowania i przelotów wielu gatunków ptaków lądowych i morskich - ostoja ptaków wpisana na listę obszarów wodno-błotnych RAMSAR.
Krajobraz
Rozległe torfowiska i łąki, duże powierzchnie jezior, lasy, wędrujące wydmy, piękne wybrzeże morskie - trudno wyobrazić sobie bardziej różnorodny, niezwykły krajobraz. Niedostępne podmokłe i bagienne lasy w dużej mierze zachowują naturalny charakter. Nadmorskie bory bażynowe - świetliste i suche walczą o przetrwanie na skrajnie ubogich glebach. Ogromne przestrzenie jezior Łebsko i Gardno kontrastują z mniejszymi, ukrytymi w lasach jeziorami Dołgie Wielkie i Małe Madwiny. Ruchome wydmy, to absolutnie najciekawsze środowisko Pobrzeża Słowińskiego - egzotyczne i piękne. To wszystko zgromadzone jest na powierzchni 32 744,03 ha. W pewnym oddaleniu od morza nad równiną góruje Rowokół, legendarne wzgórze o wysokości 115 m npm zwieńczone metalową wieżą widokową. W przeszłości - ważny ośrodek kultu religijnego, najpierw pogańskiego później chrześcijańskiego, oraz punkt nawigacyjny dla żeglarzy i marynarzy.
Ekosystem
W przypadku Słowińskiego Parku Narodowego, który pokrywa się w zasadzie z obszarem Wybrzeża Słowińskiego należy wyszczególnić kilka ekosystemów i ich wzajemne oddziaływanie. Wyjątkowe wartości terenu przesądziły o wpisaniu parku w światowy rejestr obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu przyrodniczym (RAMSAR) oraz włączeniu go przez UNESCO do sieci Światowych Rezerwatów Biosfery. W znacznym uproszczeniu całość przyrody można podzielić na następujące ekosystemy:
Nadmorski bór bażynowy: Unikalne zbiorowisko leśne z sosną zwyczajną, bażyną czarną, borówka brusznicą, bagienną, wrzoścem bagiennym i wrzosem. Znaczny udział procentowy mają porosty z gatunków Cladonia i Cladina, występują storczyki: tajęża jednostronna, kruszczyk rdzawoczerwony, ponadto sporadycznie gruszyczka jednostronna, korzeniówka. Ogólnie jest to zbiorowisko ubogie, bytujące w skrajnie trudnych warunkach.
Bory i lasy bagienne, olsy: lasy i bory bagienne nie są typowym lasem nadmorski jednak występujące tu zbiorowiska zwierają w swoim składzie gatunki nadmorskie (wrzosiec bagienny, woskownica europejska). Chociaż ich udział w całości lasów Wybrzeża jest niewielki są to bardzo cenne fitocenozy. Skład gatunkowy różni się nieznacznie w zależności od stopnia uwodnienia obszaru. Z gatunków typowych występują tu: bagno zwyczajne, brzoza bagienna, omszona, brodawkowata; turzyca pospolita, borówka bagienna, wrzosiec bagienny, trzęślica modra, malina moroszka, której stanowiska w Słowińskim Parku Narodowym są stosunkowo liczne. W sąsiedztwie jeziora Łebsko (płn.-zach brzeg) - miejscami występuje olsza czarna, wierzba uszata, trzcinnik lancetowaty, śmiałek darniowy. Bardzo częste są torfowce w towarzystwie mchu płonnika. Wiele obszarów było przez dziesięciolecia osuszanych w wyniku czego nastąpiły duże zmiany w składzie gatunkowym. W "Lesie Kruckim" w wielu obszarach dominuje nasadzona sosna, w warstwie krzewów poza brzozami i wierzbą uszatą masowo występuje kruszyna. W rozproszeniu rośnie tu widłak jałowcowaty, śmiałek pogięty, narecznica szerokolistna.
Olesy zajmują również niewielki procent obszaru Słowiński Park Narodowy. Występują w wielu miejscach, przeważnie w obrzeżach jezior na granicy szuwarów nadwodnych. W zbiorowisku dominuje olsza czarna, miejscami brzoza i wyjątkowo jesion. Las taki jest bardzo charakterystyczny i stosunkowo łatwo rozpoznawalny. Występujące w runie - żywozielonym - paprocie rosnąc na szyjach korzeniowych olszy, tworzą zielone bukiety. Narecznica krótkoostna i wietlica samcza (paprocie) oraz niektóre mchy jak mnium hornum (merzyk groblowy). Pomiędzy kępami występują - zależności od wilgotności podłoża: turzyca długowłosa, karbieniec, narecznica błotna, tojeść pospolita, czermień błotna, torfowce. W kilku miejscach - bardziej żyznych trafia się porzeczka czarna, czeremcha, i kalina.
Łęg jesionowo-olszowy jest bogatym florystycznie i najżyźniejszym w całości lasów Słowińskiego Parku Narodowego. Zajmuje zaledwie 0,2 % powierzchni leśnej nie mniej jednak to właśnie łęgi są najbogatszymi biotopami Wybrzeża. Podobnie w składzie gatunkowym dominuje olsza czarna w towarzystwie jesionu. W podszycie naturalne odnowienia jesionu oraz rzadkie czeremcha, kalina i bez czarny. Runo, szczególnie bujne to rośliny wilgociolubne z pokrzywą, kostrzewą olbrzymią, przytulią czepną, trybulą leśną. Występuje także bodziszek cuchnący i czyściec leśny. W nadrzecznych położeniach licznie czeremcha, leszczyna, rośliny pojawiające się wczesną wiosną przed rozwojem wysokich roślin, także wiele gatunków eutroficznych - wśród nich są gatunki notowane tylko w tych miejscach, w Słowiński Park Narodowy.
Bagna i torfowiska: Na terenie Słowińskiego Parku Narodowego torfowiska znajdują się głównie w południowej części i fragmentarycznie w "Kluckim Lesie". Są to obok wydmowych i jeziornych najważniejsze ekosystemy rejonu. Rozległe torfowiska: Ciemińskie Bagna i Wielkie Bagno wchodzą w teren Wybrzeża od południa. Wielowiekowe uwarunkowania klimatyczno-terenowe uformowały wielkie i cenne torfowiska o dużej wartości naukowej a swego czasu - również gospodarczej. Ponadto znajdują się tu torfowiska mniejsze, młodsze, także na Mierzei Łebskiej Skład gatunkowy jest zależny od wilgotności podłoża. Występują torfowiska wysokie i przejściowe. W obu przypadkach najliczniejszym gatunkiem są torfowce budujące trzon torfowiska, ponadto wrzosiec bagienny, bagno zwyczajne, turzyce, wełnianki, żurawina, modrzewnica, rosiczki, wierzby, woskownice, malina moroszka.
Jeziora: Flora zbiorowisk wodnych różnicuje się w zależności od stref, w jakich występuje. Dwa wielkie, płytkie jeziora Łebsko i Gardno są pozostałością dawnej zatoki morskiej. Wpływają do nich wody Łeby i Pustynki a także innych cieków. Istotne jest nadmierny rozrost planktonu, co powoduje spadek przejrzystości wód. Potęgowany przez silne wiatry burzące wodę. Jeziora Dołgie Wielkie i Małe to zbiorniki olitograficzne o bardzo czystych wodach. Te dwa rodzaje wód determinują znaczną część występujących w jeziorach gatunków. Roślinność pasa szuwarów nadbrzeżnych to głownie trzcina pospolita, ponadto pałka, sporadycznie łączeń baldaszkowy, turzyca błotna i zaostrzona. Miejscami dominuje oczeret jeziorny z pałką szerokolistną i jeżogłówką gałęzistą. W niewielkich zgrupowaniach występują: tatarak, kropidło wodne, mozga trzcinowata i inne. Przybrzeżne wody porastają liczne grążele żółte i grzybienie białe i północne, (jez. Dołgie). W jeziorze Dołgie wielkie rosną gatunki typowe dla tzw. jezior lobeliowych: Wywłócznik skrętoległy, brzeżyca jednokwiatowa, sporadycznie lobelia jeziorna i poryblin jeziorny, rozpowszechnione są ponikło błotne, skrzypy, ramienice; sierpowiec i krynicznik.
Wydmy i plaże: Ekosystemy plażowy i wydmowy tylko w aspekcie nadmorskim i nieleśnym. Roślinność występująca na plaży to rośliny pionierskie. Wydmuchrzyca piaskowa, piaskownica zwyczajna i szczotlicha siwa to najbardziej rozpowszechnione trawy. Obok nich spotyka się honkenię piaskową, rukwiel nadmorską, mikołajka nadmorskiego, lepiężniki kutnerowate.
Środowisko wydm nadmorskich i ruchomych jest skrajnie ubogie i nieprzyjazne, zatem skład gatunkowy roślin występujących w tych ekosystemach nie jest obszerny. Większość podłoża jest luźna i nie umożliwia wzrostu roślinom. Jako pierwsze i najważniejsze rośliny pionierskie wyliczyć należy wydmuchrzycę piaskową, piaskownicę zwyczajną i szczotlichę siwą oraz honkenię piaskową. Rośliny te posiadają rozległe systemy korzeniowe stabilizujące i umacniające piasek. Na glebach stosunkowo stabilnych występują porosty naziemne tworząc zręby inicjalne gleby bielicowe. Ten obszar nazywany jest wydma szarą. Wobec wyjątkowo surowych warunków wzrost porostów odbywa się powoli i jest hamowany przez przesypujący porosty piasek. Na wydmie szarej występują ponadto, kocanki piaskowe, jasieńce piaskowe, bażyna czarna. Dalej od morza zaczyna się pas ziemi nieco bardziej żyznej. Rosną tu: sosna zwyczajna, kosodrzewina - oba gatunki pochodzące głównie z nasadzeń w celu stabilizacji wydm. Pomiędzy trawami i turzycami pojawiają się fiołek nadmorski - odmiana trójbarwna, kruszczyk rdzawoczerwony, konwalijka dwulistna, paprotka zwyczajna. Dalej to już bór nadmorski.
Wydmy, największe góry piasku na polskim wybrzeżu, w dużej części są gołe, nie występuje na nich żadna roślinność. Znaczne przemieszczanie się piasków, tworzenie się barchanów, wydm, riplemarków uniemożliwia życie jakimkolwiek roślinom. W miejscach spokojniejszych, mniej narażonych na ciągłe przesypywanie piaskiem warunki do rozwoju znajdują wybitnie pionierskie rośliny o długich korzeniach, trawy; piaskownica zwyczajna, wydmuchrzyca piaskowa i szczotlicha siwa. Dość częsta jest honkenia piaskowa. Wszystkie te rośliny mają zdolność szybkiego rozwoju długiego systemu korzeniowego zdolnego do pobierania potrzebnej wody i minerałów zarówno z piasku wgłębi wydm jak i z ziemi. Trawy stabilizujące wydmy mają ciekawą, cenną umiejętność. O świcie, kiedy słońce nie grzeje jeszcze zbyt mocno, z głębin ziemi i piasku roślina "ciągnie" wodę na powierzchnię. Woda skupia się na liściach i kłosach - wygląda to jak rosa poranna - a następnie jest wchłaniana przez roślinę, nawilżając przesuszane przez wiatr i słońce organy.
Osobnym zagadnieniem są pola deflacyjne. Te wyjątkowe siedliska zachowane wyłącznie na Mierzei Łebskiej są obiektem szczególnego zainteresowania naukowców. Są to miejsca wśród wydm, w których wiejące wiatry wywiewają suchy piasek aż do wilgotnego podłoża pozostającego pod wpływem wód gruntowych. W tych miejscach sukcesja roślinności następuje bezpośrednio na tyłach wędrującej wydmy. Kierunek wiatru jest najczęściej wschodni, zatem na zachodnich krańca obniżenia deflacyjnego spotyka się najbardziej zaawansowane stadia rozwoju roślinności. Są to gatunki pionierskie związane ze środowiskiem wilgotnym. Na bardzo ubogich glebach warunki do rozwoju znajdują tylko gatunki o szczególnych wymaganiach. Sity, kostrzewy różne glony piaskowe, od których zaczyna się zasiedlanie. Pola deflacyjne są doskonałym laboratorium gdzie można obserwować różne stadia sukcesji roślin na skrajnie ubogich glebach. Często takie częściowo wykształcone pola są wtórnie zasypywane przez nasuwającą się wydmę, zdarza się, że ustępująca wydma odsłania mokre przestrzenie a w nich wystające z pisku sczerniałe szczątki pni zasypanych przed laty drzew.
Fauna
Świat zwierzęcy jest bardzo bogato reprezentowany przez wszystkie grupy zwierząt. Wśród znacznej ilości owadów bytuje tu blisko 30 gatunków objętych ścisłą ochrona gatunkową. Mięczaki to niemal 70 gatunków. W dwóch gromadach: ślimaków i małży pospolity w Bałtyku omułek jadalny tworzy podwodne ławice, z kolei słodkowodna szczeżuja wielka jest najrzadszym małżem (podlega ścisłej ochronie). W trakcie wieczornego spaceru można spotkać zmieraczka plażowego. Jest dziś rzadkością, ginie głównie zadeptywany przez nieuważnych turystów. Pełni ważna rolę, jest sanitariuszem plaży, odżywia się martwą materią organiczną. W wielu jeziorach, jak również w wodach morza występuje wiele gatunków ryb. Pośród 60 gatunków są ryby słodkowodne i morskie, są też takie, które żyją w słonych wodach przybrzeżnych i w jeziorach. To gatunki dwuśrodowiskowe - łosoś, węgorz i minóg morski - przedstawiciel kręgoustych. Gady i płazy reprezentowane przez niemal dwadzieścia gatunków. Stwierdzono tu ropuchy: szarą i paskówkę, żaby śmieszkę, trawną, jeziorkową, moczarową i wodną, poza tym grzebiuszka. Są tu jaszczurki żyworodna i zwinka, traszki: grzebieniasta i zwyczajna, padalec i węże: zaskroniec i żmija zygzakowata. Wszystkie gady i płazy są pod ochroną.
Obszar Wybrzeża jest objęty ochroną a to gwarantuje spokój i skupia wielką ilość ptaków. Ogółem stwierdzono 257 gatunków, w tym 144 lęgowe, dalszych kilkadziesiąt prawdopodobnie gniazdujących. W okresie przelotów na wodach jezior i okolicznych łąkach i torfowiskach pojawia się kilkadziesiąt do kilkuset tysięcy ptaków. Dowodzi to wielkiej atrakcyjności tych terenów dla ptaków. Wśród wielkiej rzeszy ptaków znajdziemy zarówno gatunki popularne jak perkozy, krzyżówki, żurawie czy nadmorskie mewy, rybitwy czy alki, spotkać tez można wielkie rzadkości jak puchacza, bielika, czarnego bociana czy mniejsze; sieweczka obrożna, kszyk lub rycyk. Ssaki również stanowią różnorodną grupę. Bytuje tu 10 gatunków nietoperzy, w tym notowane w polskiej czerwonej księdze: mopek, borowiec wielki i mroczek posrebrzany. Spotkać można także - bardzo rzadkiego borsuka, zająca szaraka, jenota. Sporadycznie napotkamy dzika, sarnę lub jelenia.
Ochrona przyrody
Wybrzeże Słowińskie objęte jest ochroną w formie parku narodowego. Słowiński Park Narodowy utworzono w 1 stycznia 1967r. Był to drugi po Wolińskim - nadmorski Park Narodowy. Ochroną objęto 18.069 hektarów. Został on utworzony dla zachowania w niezmienionym pięknie systemu jezior przymorskich, bagien, torfowisk, łąk, nadmorskich borów i lasów, a przede wszystkim wydmowego pasa mierzei z unikatowymi w Europie wydmami ruchomymi. W uznaniu dla wyjątkowych wartości parku w 1977 roku Słowiński Park Narodowy został objęty programem UNESCO MAB "Człowiek i Biosfera", światową listę rezerwatów biosfery. Wybrzeże wpisane jest również na listę obszarów wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym - Konwencji RAMSAR.
Strategie
Raporty
Opracowania
Gry, tapety, aplikacje, polifonia i... wszystko na komórkę kliknij tutaj>>>
Źródło
Bibliografia
|
